معرفی ابزارهای وریدی استاندارد

دسترسی به رگ و نگهداری آن یکی از پایه ای ترین نیازهای مراکز درمانی، کلینیک های سیار و روندهای پرستاری در منزل است. انتخاب ابزار مناسب، رعایت اصول ایمنی و آگاهی از مزایا و محدودیت هر وسیله تاثیر مستقیمی بر کیفیت مراقبت و کاهش خطر عوارض دارد.

 در این گزارش مروری، ابتدا نیازهای پایه برای انجام یک وریدگیری یا تزریق ایمن مرور می شود، سپس فهرست تجهیزات ضروری همراه با وظیفه هر یک توضیح داده می شود و در پایان نکات کلیدی ایمنی و نگهداری ابزار بیان می گردد.

نیازهای پایه برای دسترسی وریدی

برای انجام موفقیت آمیز یک فرآیند وریدی، صرف داشتن ابزار کافی نیست؛ آمادگی فنی، شرایط محیطی و رعایت اصول ضدعفونی از اهمیت خاصی برخوردارند. نخست باید هدف درمان یا نمونه گیری مشخص شود: آیا نیاز به تزریق کوتاه مدت داروست، تزریق مکرر، یا نمونه خون برای آزمایش؟ تعیین هدف به انتخاب نوع وسیله و سایز مناسب کمک می کند.

محیط کار باید تمیز و به دور از منابع آلودگی باشد و پرسنل از لباس و دستکش مناسب استفاده کنند. آماده سازی بیمار و توضیح کوتاه درباره روند کار نه تنها سطح اضطراب را کاهش می دهد بلکه باعث همکاری بهتر بیمار در زمان دسترسی به رگ می شود. وجود نور کافی و سطح مناسب برای قرارگیری اندام بیمار از نکات ساده اما تعیین کننده است.

بازرسی و تهیه فهرست اقلام لازم پیش از شروع کار از اشتباهات رایج جلوگیری می کند؛ از جمله محلول های ضدعفونی، گاز استریل، چسب و بانداژ، و دستگاه های مناسب برای اتصال. انتخاب اندازه و نوع سوزن یا ست باید بر اساس سن، وضعیت عروقی و هدف درمانی تعیین شود؛ استفاده از ابزار با اندازه بزرگتر یا نامناسب می تواند ریسک آسیب به عروق و درد بیمار را بالا ببرد.

در مراکز درمانی، ثبت دقیق نوع و زمان استفاده از ابزار یک‌بار مصرف و دور انداختن صحیح آنها بخشی از مسئولیت مدیریتی است که هم خطر انتشار بیماری را کاهش می دهد و هم مسائل قانونی و ایمنی را پوشش می دهد. سازمان های معتبر توصیه کرده اند که ابزار یک‌بار مصرف از بسته بندی باز نشده استفاده شود و هنگام مشاهده هر گونه آسیب در بسته بندی از استفاده خودداری گردد.

فهرست تجهیزات ضروری و شرح کاربردها

در این بخش مهم ترین اقلامی که معمولاً در یک کیت وریدی مورد نیازند فهرست می شوند و در هر مورد عملکرد و نکات انتخاب توضیح داده می شود. توجه داشته باشید که این فهرست اشرافی به انتخاب درست و رعایت ایمنی کمک می کند.

اسکالپ وین (winged infusion set یا butterfly needle)

اسکالپ وین یا ست پروانه ای مجموعه ای شامل یک سوزن ظریف، دو بال کوچک پلاستیکی، لوله شفاف انعطاف پذیر و کانکتور است که برای دستیابی به وریدهای سطحی و شکننده بسیار مناسب است. این وسیله برای دسترسی سریع به رگ های کوچک یا حرکت پذیر مانند رگ دست و مچ و همچنین در کودکان و افراد مسن کاربرد دارد؛ علت نام گذاری استفاده گسترده از آن در رگهای سطحی سر (scalp) است. تعریف و کارکرد این ست در منابع پزشکی به عنوان «winged infusion set» شناخته شده است.

به دلیل طراحی و زاویه قرارگیری کم، اسکالپ وین امکان جاگذاری دقیق تر را فراهم می کند و برای خون گیری های کوتاه مدت یا تزریقات با حجم کم مناسب است. با این حال برای تزریقات طولانی مدت یا جریان سریع مایعات مناسب ترین گزینه نیست و ممکن است در موارد نیاز به مایع درمانی حجیم یا چند ساعته محدودیت داشته باشد. هم چنین برخی مدل ها دارای پوشش محافظ برای کاهش خطر سوزن خوردگی هستند که در انتخاب مدل اهمیت دارد.

در انتخاب قطر سوزن و طول لوله باید براساس کاربرد تصمیم گرفت؛ برای نمونه در موارد خون گیری از سایزهای نازک تر استفاده می شود تا درد و آسیب به رگ کاهش یابد، در حالی که برای مایعات پرحجم از گزینه های دیگر بهره گرفته می شود. توضیحات تخصصی درباره انتخاب اندازه و تجهیزات جانبی در منابع مرجع قابل پیگیری است.

ست سرم (infusion set)

ست سرم بخش اصلی در انتقال مایعات و داروها از کیسه یا بطری به ورید است. این ست شامل قسمت های اتصال، فیلتر در بعضی مدل ها، لوله طولانی و درگاه تنظیم جریان می باشد. ست مناسب باید جریان مطلوب را فراهم کند و اتصال ایمن با دستگاه یا بطری را تضمین نماید.

برای انتخاب ست سرم باید نوع ماده وارد شونده، میزان و سرعت تزریق و طول مدت درمان مد نظر قرار گیرد. در محیط های اورژانسی و اعمالی که نیاز به کنترل سریع جریان دارند، ست های با قابلیت تنظیم دقیق مناسب ترند؛ در حالی که برای تزریقات ساده و کوتاه مدت، ست های پایه کفایت می کنند.

نگهداری ست سرم تا پیش از استفاده باید در بسته بندی استریل و در محیط خشک و خنک انجام شود. استفاده از ست های دارای مکانیزم کاهش سوزن خوردگی و سازگار با استانداردهای ایمنی به کاهش حوادث شغلی و انتقال عوامل عفونی کمک می کند.

سرنگ و سرسوزن (syringes and needles)

سرنگ ها و سرسوزن ها جزو رایج ترین ابزارها هستند و در اندازه ها و انواع مختلف بر حسب کاربرد تولید می شوند؛ از سرنگ های انسولین با ظرفیت کم تا سرنگ های حجیم برای تزریقات داخل وریدی. انتخاب سرنگ مناسب بر اساس حجم، نوع دارو و نیاز تزریق تعیین می شود.

مراجع به استفاده از سرنگ های دارای مکانیزم جلوگیری از بازاستفاده توصیه کرده اند تا خطرات انتقال بیماری های خون‌پایه کاهش یابد. توجه به کیفیت بسته بندی، تاریخ مصرف و رعایت اصول یک بار مصرف از نکات حیاتی است. همچنین در مواقعی که نیاز به ترکیب دارو یا اندازه گیری دقیق است، سرنگ هایی با درجات خوانا و دقیق اولویت دارند.

سوزن ها نیز از نظر قطر و طول دارای تنوع اند؛ هر چه شماره گیج بالاتر باشد قطر کمتر است. در انتخاب سوزن، ترکیبی از راحتی بیمار، قابلیت عبور دارو و هدف درمانی باید لحاظ گردد. در موارد خون گیری یا داروهای غلیظ ممکن است از گیج پایین تر استفاده شود تا انسداد رخ ندهد.

نکات ایمنی، نگهداری و پیشگیری از عوارض

رعایت اصول ایمنی هنگام کار با تجهیزات وریدی هم برای بیمار و هم برای تیم درمانی ضروری است. چند اصل پایه وجود دارد که رعایت مداوم آنها بار عوارض را کاهش می دهد.

نخست، استفاده از وسایل یک‌بار مصرف نو و سالم؛ از بسته بندی باز نشده استفاده کنید و در صورت مشاهده آسیب یا رطوبت بسته آن را دور بیندازید. به علاوه، جدا کردن واضح زباله های تیز و دور ریختن ایمن سوزن ها از منظر بهداشت عمومی اهمیت دارد. سازمان جهانی بهداشت و مستندات بین المللی توصیه به استفاده از سرنگ و تجهیزات دارای مکانیزم جلوگیری از بازاستفاده دارند.

دوم، ضدعفونی مناسب محل پوست پیش از ورود سوزن و استفاده از تکنیک های استریل هنگام آماده سازی تجهیزات. استفاده از گاز یا پد الکلی یا کلرهگزیدین مطابق برنامه های معتبر و زمان توصیه شده باعث کاهش رشد میکروارگانیسم ها در محل ورود می شود. همچنین باید از تماس غیرضروری با سرنگ یا نوک سوزن جلوگیری کرد.

سوم، نظارت مداوم پس از قرارگیری ابزار در ورید؛ علائمی مانند قرمزی موضعی، تورم، درد یا تغییر در جریان مایع نشان دهنده احتمال التهاب یا نشت (infiltration) است و نیازمند بازبینی و در صورت لزوم تعویض یا برداشت وسیله است. دستورالعمل های پیشگیری و مدیریت عوارض مربوط به کاتترهای محیطی توسط مراجع تخصصی تدوین شده و به ندرت توصیه می شود که تعویض کاتتر پیش از نیاز بالینی صرفاً به خاطر زمان انجام شود؛ تصمیم بالینی باید بر اساس شرایط بیمار گرفته شود.

چهارم، ثبت دقیق و آموزش مداوم پرسنل. داشتن چک لیست برای نصب و مراقبت از وسایل و نیز آموزش دوره ای به کارکنان موجب کاهش خطاها و رویدادهای ناخواسته می شود. از دید مدیریتی، انتخاب و خرید تجهیزات مطابق استاندارد و مستندسازی برند و سریال آنها برای پیگیری های بعدی ضروری است.

جمع بندی

برای انتخاب مناسب ترین ابزار وریدی، ابتدا هدف بالینی را مشخص کنید؛ در صورت نیاز به خون گیری ساده یا دسترسی کوتاه مدت به رگ در بیماران با وریدهای ظریف، استفاده از ست های اسکالپ وین منطقی است. برای تزریق مایعات طولانی یا حجم بالاتر از ست سرم با مشخصات مناسب بهره ببرید. انتخاب سرنگ و سوزن نیز باید براساس حجم و غلظت دارو صورت گیرد.

در خرید تجهیزات به دو نکته توجه کنید: کیفیت و ایمنی بسته بندی. ابزارهایی که مکانیزم های کاهش سوزن خوردگی یا جلوگیری از بازاستفاده دارند، در بلندمدت ریسک انتقال عفونت را کاهش می دهند و هزینه های مربوط به حوادث شغلی را پایین می آورند. منابع معتبر بین المللی دستورالعمل های مرتبط را منتشر کرده اند که مطالعه آنها برای سیاستگزاری در مراکز درمانی مفید است.