ساختمان‌ها بخشی از سرمایه‌های بلندمدت هر جامعه به شمار می‌روند. از منظر اقتصادی، اجتماعی و حتی زیست‌محیطی، حفظ و افزایش عمر مفید ساختمان‌ها می‌تواند به کاهش هزینه‌ها، جلوگیری از اتلاف منابع و افزایش کیفیت زندگی منجر شود. اما آیا عمر ساختمان‌های ساخته شده در ایران با میانگین جهانی برابری می‌کند؟ بررسی‌های مقایسه‌ای نشان می‌دهد که اختلاف قابل توجهی در این زمینه وجود دارد؛ موضوعی که توجه به آن می‌تواند زمینه‌ساز اصلاح الگوهای ساخت‌وساز در کشور باشد.
راهنمای مطالعه
میانگین عمر مفید ساختمان‌ها در ایران
بر اساس آمار منتشرشده توسط سازمان نظام مهندسی ساختمان، میانگین عمر مفید ساختمان‌های شهری در ایران حدود ۳۰ تا ۳۵ سال برآورد می‌شود. این عدد در مقایسه با کشورهای توسعه‌یافته که عمر ساختمان‌ها در آن‌ها به ۷۰ تا ۱۰۰ سال می‌رسد، فاصله قابل‌توجهی دارد. چنین فاصله‌ای، تنها به موضوع کیفیت مصالح محدود نمی‌شود، بلکه عوامل متعددی ازجمله طراحی غیراستاندارد، اجرای نادرست، عدم نظارت مؤثر، ضعف در نگهداری و فرهنگ نوسازی زودهنگام در این اختلاف دخیل هستند.
وضعیت در کشورهای پیشرفته؛ ساخت برای ماندگاری
در کشورهای توسعه‌یافته همچون آلمان، ژاپن، ایالات متحده و سوئد، برنامه‌ریزی ساخت و ساز بر پایه حفظ سرمایه‌گذاری در بلندمدت صورت می‌گیرد. در این کشورها، طراحی معماری به‌گونه‌ای انجام می‌شود که ساختمان‌ها قابلیت ارتقاء، نوسازی یا تغییر کاربری داشته باشند، نه تخریب کامل.
یکی از عوامل کلیدی که در این کشورها باعث افزایش عمر مفید سازه‌ها شده، استفاده از مصالح ساختمانی با کیفیت و استانداردهای دقیق اجراست. مصالح مناسب، عمر سازه‌ها را طولانی می‌کند و این شعار به یک اصل مهندسی تبدیل شده است.
در پروژه‌های ساختمانی کشورهای صنعتی، سیستم‌های ساخت خشک، سازه‌های فلزی مدرن، بتن‌های مقاوم، پوشش‌های ضد خوردگی و عایق‌کاری حرفه‌ای، همگی با هدف افزایش دوام ساختمان انتخاب و پیاده‌سازی می‌شوند.
نقش مصالح ساختمانی در عمر مفید بنا
مصالح ساختمانی، ستون فقرات کیفیت یک سازه محسوب می‌شوند. استفاده از مصالح نامرغوب یا غیراستاندارد، تنها به کاهش مقاومت ساختمان در برابر عوامل جوی و لرزه‌ای منجر نمی‌شود، بلکه فرآیند فرسایش را تسریع کرده و هزینه‌های نگهداری را افزایش می‌دهد.
در ایران، همچنان در بسیاری از پروژه‌ها از مصالحی استفاده می‌شود که یا کیفیت کافی ندارند یا به درستی استفاده نمی‌شوند. این در حالی‌ست که تجربه جهانی نشان داده است استفاده از مصالح مناسب، عمر سازه‌ها را طولانی می‌کند و در عین حال باعث کاهش هزینه‌های آتی در نگهداری و بازسازی می‌شود.
مقایسه جزئی‌تر؛ ایران در برابر ژاپن و آلمان
در ژاپن، استانداردهای ساخت‌وساز به گونه‌ای طراحی شده‌اند که حتی در برابر زلزله‌های شدید نیز ساختمان‌ها تخریب نشوند. استفاده از فولادهای با انعطاف‌پذیری بالا، سیستم‌های ضدلرزه و مصالح ترکیبی باعث شده تا ساختمان‌ها تا بیش از ۶۰ سال به‌راحتی دوام بیاورند.
در آلمان، نظام کنترل کیفیت مصالح ساختمانی به‌شدت سخت‌گیرانه است. پیش از استفاده از هر نوع متریال، آزمایشگاه‌های مورد تأیید، کیفیت آن را تأیید می‌کنند. به همین دلیل، ساختمان‌ها در این کشور حتی پس از گذشت ۷۰ تا ۸۰ سال همچنان بهره‌برداری می‌شوند.
در مقابل، در ایران تخریب ساختمان‌ها به فاصله کمتر از ۳۰ سال پس از ساخت، امری معمول به شمار می‌رود. این موضوع هم از نظر اقتصادی زیان‌بار است و هم به افزایش ضایعات ساختمانی و آسیب به محیط زیست منجر می‌شود.
راهکارها برای افزایش عمر ساختمان‌ها در ایران
برای آنکه ساختمان‌های ایرانی نیز به استانداردهای جهانی نزدیک شوند، چند راهکار کلیدی پیشنهاد می‌شود:
- استفاده از مصالح استاندارد و دارای گواهی فنی
- اجرای دقیق‌تر مقررات ملی ساختمان و نظارت سخت‌گیرانه بر روند اجرا
- افزایش دانش فنی مهندسین، پیمانکاران و استادکاران
- ترویج فرهنگ نگهداری و مراقبت از ساختمان به‌صورت دوره‌ای
- طراحی سازه‌ها با رویکرد توسعه‌پذیری و انعطاف در کاربرد
جمع‌بندی
عمر مفید ساختمان‌ها در ایران با کشورهای توسعه‌یافته فاصله زیادی دارد. بخشی از این فاصله مربوط به طراحی، اجرا و سیاست‌گذاری‌هاست، اما بدون تردید یکی از پایه‌های مهم در این میان انتخاب درست مصالح ساختمانی است. فرمول ساده اما مهمی که بارها در تجربیات جهانی اثبات شده:
مصالح مناسب، عمر سازه‌ها را طولانی می‌کند.
اگر قرار است در آینده هزینه‌های نوسازی کاهش یابد، سرمایه‌گذاری روی کیفیت ساخت در امروز، اجتناب‌ناپذیر خواهد بود.
